İktidarın ‘yerli ve milli enerji’ vizyonu sözün ötesine geçmezken, enerji politikası Atlantik ötesinden ithalat çerçevesinde şekilleniyor. Erdoğan-Trump zirvesinde BOTAŞ ile ABD’li Mercuria arasında yılda yaklaşık 4 milyar metreküp olmak üzere 20 yılda toplam 70 milyar metreküp doğalgaz eşdeğeri LNG tedariki anlaşması yapıldı. Anlaşmayla ağırlıklı olarak kış aylarında ABD’den doğalgaz ithal edilecek.
2026-2045 yıllarını kapsayan anlaşma kapsamında BOTAŞ, LNG’yi ABD yükleme limanları ile Türkiye, Avrupa ve Kuzey Afrika’daki gazlaştırma terminallerinden alabilecek. Ayrıca ABD’li Woodside ile BOTAŞ arasında uzun dönemli bir ön anlaşma da imzalandı. Anlaşma ile tarafların, 2030 yılından itibaren 9 yıl süreyle yaklaşık 5,8 milyar metreküplük LNG’nin, çoğunlukla Louisiana LNG Projesi’nden olmak üzere, BOTAŞ’a tedarik edilmesi konusunda ön mutabakata vardığı kaydedildi.
The Wall Street Journal (WSJ) gazetesinde yayımlanan habere göre, 20 yılık anlaşmanın toplam maliyeti 43 milyar dolar olacak. Enerji Bakanı Alpaslan Bayraktar’ın anlaşma ile ilgili yaptığı “BOTAŞ’ın küresel LNG sahnesinde önemli bir pozisyon elde etmesine yardımcı olacağına inanıyoruz” açıklaması, Türkiye’ye biçilen yeni rolün ‘enerji bölgesi’ ve ‘dağıtım merkezi’ haline getirmek olduğunu doğruluyor.
VAZGEÇMEK İMKÂNSIZ
Trump, Avrupa ülkelerine “Rusya’dan enerji almayın” talimatı verirken yapılan enerji anlaşmaları ABD’ye verilen yeni tavizler olarak değerlendirildi.
Türkiye doğalgazı beş boru hattı üzerinden ikili anlaşmalarla ithal ediyor. Rusya’dan Mavi Akım ve TürkAkım, İran’dan Tebriz-Ankara, Azerbaycan BTE/Güney Kafkasya Hattı ve Azerbaycan gazını Avrupa’ya taşıyan hattın Türkiye kesimi olan TANAP. Özellikle Mavi Akım üzerinden Ankara’ya doğrudan gelen günlük 48–50 milyon metreküp gaz, kış döneminde şehirlerin beslenmesi için hayati önem taşıyor. Marmara, Ege ve Akdeniz’deki LNG terminallerinden bu kapasitenin karşılanabilmesi mümkün görünmüyor. LNG, uzun vadeli ve spot kargolarla deniz yolundan geliyor. Son yıllarda ABD başta olmak üzere Cezayir, Nijerya, Katar ve Mısır, Türkiye’nin öne çıkan LNG tedarikçileri arasında yer alıyor.
ARZIN YÜZDE 5’İ LNG
Doğalgazda ABD merkezli LNG anlaşmaları etkisiyle kaynak çeşitliliği artıyor. Ancak LNG, göreli pahalı ve oynak yapısı nedeniyle kısa vadede boru gazını ancak daha yüksek maliyetle ikame edebilme özelliği taşıyor.
Gaz-Bir’in 2024 yılına ilişkin sektör değerlendirme raporuna göre, ülke genelinde 909 yerleşim yerinin yüzde 75’ine boru gazı, yüzde 20’sine CNG (sıkıştırılmış doğalgaz) ve yüzde 5’ine LNG yöntemi ile arz sağlandı. Ayrıca önceki yıllarda CNG ve LNG ile arz sağlanan 133 yerleşim yerinde boru gazına geçildi. LNG ile doğalgaz sağlanan nüfus yalnızca 1,1 milyon olarak kaydedildi.
EPDK verilerine göre LNG depolama kapasitesi yaz aylarında artırıldı. Haziran ayında yeraltı depolama tesislerinde 3,5 milyar metreküp, LNG terminallerinde ise 279,96 milyon metreküp gaz depolandı. Toplam depolama hacmi 3,77 milyar metreküpü aşarak kış için hazırlık yapıldığını gösterdi.
Öte yandan Haziran ayında toplam doğalgaz ithalatı 3,168 milyar metreküp olurken bunun 377,6 milyon metreküpü LNG’den sağlandı. Böylece ithalatın yüzde 11,9’u LNG oldu. Yılın ilk altı ayında ise toplam 29,6 milyar metreküp ithalatın 9,48 milyar metreküpü LNG’den geldi ve payı yüzde 32’ye çıktı.
YERLİ GAZ İLERLEMİYOR
2020 yılından bu yana süren Karadeniz’de gaz macerasında gelinen nokta ise vaat edilenin çok gerisinde bulunuyor. Enerjide dışa bağımlılığın azaltılacağı propagandasıyla sunulan ve milyarca lira harcanan, 2028 yılında hanelerin doğalgaz ihtiyacının tamamını karşılayacağı söylenen Karadeniz gazı yerine ABD gazı gelecek.
Yeterli sondaj çalışmaları yapılmadan başlanan gazı çıkarma faaliyetleri eleştirilere neden olsa da Nisan 2023’te gaz devreye alındı. Ancak ilk gaz Eylül 2023’te sisteme girdi. Sayıştay’ın 2023 raporunda Karadeniz gazı için projenin başından 2023 sonuna kadar 89 milyar 581 milyon 682 bin TL tutarında nakdi harcama yapıldığı belirlendi. 2020-2025 dönemi için projenin tutarının 216 milyar 326 milyon 421 bin TL olduğu kaydedildi. 2021-2023 arasında sondaj gemilerinin temini ve geliştirilmesi için 5 milyar 978 milyon TL’lik tutar hesaplandı.
İlk fazda günlük gaz üretiminin 10 milyon metreküp olacağı, Faz-2’de 40 milyon metreküpe, Faz-3’te ise 60 milyon metreküpe ulaşacağı açıklandı. Ancak sahada ilk üretim faaliyeti, Eylül 2023’te günlük ortalama 2,49 milyon metreküp, aylık 74,714 milyon metreküp ile hedefin gerisinde başladı.
Bakan Bayraktar’ın açıklamalarına göre, üretimin ilk etapta 2025’in ilk çeyreğinde 10 milyon metreküpe çıkarılması hedefleniyordu. Günlük üretim değişkenlik gösterirken EPDK’nin son verilerine göre Haziran ayında günlük ortalama 8,19 milyon metreküp, aylık ise 245,825 milyon metreküp gaz üretildi.
Ocak-Haziran döneminde ise aylık ortalama 227,317 milyon metreküp doğalgaz üretimi gerçekleştirilirken günlük üretim ortalama 7,57 milyon metreküp düzeyinde kaldı.
Bayraktar’ın planlarına göre 2026’nın üçüncü çeyreğinde sahadan günlük 20 milyon metreküp gaz üretilmiş olacak, 2028 yılında ise günlük üretimin 40 milyon metreküpe çıkması ve tüm hanelerin doğalgaz ihtiyaçlarının Sakarya Gaz Sahası’ndan karşılanması hedefleniyor. Ancak üretim hala beklenen düzeyin çok gerisinde seyrediyor.
Yerli gazda beklenen üretim hedefleri tutturulamazken ABD ile yapılan uzun dönemli LNG anlaşmaları ülkeyi yeni bir dış kaynak bağımlılığına itiyor.
∗∗∗
ÖNDEN YÜKLEMELİ ZAM YAPILMIŞTI
Enerji Bakanı Alparslan Bayraktar, Temmuz ayında konutlarda yüzde 24,6 oranında zamlanan doğalgaz fiyatlarına ilişkin kışa girerken elektrik ve doğalgaza zam yapmayı düşünmediklerini açıkladı. Bayraktar, doğalgazda uygulanan sübvansiyonların Hazine’ye yaklaşık 590-600 milyar liralık bir yük getirdiğini belirterek “Aldığımız gazı belki de yarı fiyatına vatandaşa veriyoruz. İhtiyacı olana, dar gelirliye, sabit gelirliye bunu destek olarak vermekte beis yok. İhtiyacı olmayana, ay sonunda ne kadar fatura geldiği bilgisinden haberi olmayanların parasını devletimiz ödemesin diyoruz” ifadelerini kullandı.
Enerji fiyatlarını propaganda aracı olarak kullanan iktidar, seçim dönemlerinde indirim ya da sabit fiyat, ara dönemlerde ise zam politikası izliyor.
Nisan 2023’de bütün konut tüketicilerine doğalgaz bedava temin edilirken 2024 Mayıs sonuna kadar konut tüketicilerinin aylık 25 m3 gaz tüketimi faturalandırılmamış ve ücretsiz temin edilmişti. Yılın ilk altı ayındaki TÜFE oranlarının düşük çıkması sağlandı ve TÜFE endeksli ücret artışları bu şekilde baskılandı. Ancak daha sonra yapılan zamlar TÜFE’deki artışın da üzerine çıktı. Temmuz ayında yapılan yüzde 24,6’lık zamla birlikte Mart 2024’ten bu yana doğalgaz fiyatları yüzde 149 zamlandı.
Doğalgaz fiyatlarına zam yapılmasa bile ortalama bir doğalgaz faturası 1370 lira düzeyinde olacak.
