Haber Merkezi
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 2024 Kültür Harcamaları verilerine göre, kültürün ekonomideki payı yine yüzde 1’in altında kaldı. 2024’te kültür harcamaları yükselse de hanelerin kitap için ayırdığı bütçe geriledi. Veriler, kültürel eğilimlerde dikkat çekici bir değişim yaşandığını ortaya koydu.
TÜİK’in açıkladığı 2024 Kültür Harcamaları İstatistikleri, kültür alanında nominal artışa rağmen yapısal sorunların sürdüğünü ortaya koydu. Kültür harcamaları geçen yıla göre yüzde 83,3 arttı ancak bu artışa rağmen kültürün gayrisafi yurt içi hasıla içindeki payı sadece yüzde 0,9 oldu. Harcama kalemlerinde hanelere ve devlete ait artışlar dikkat çekerken, kültürel ürün ithalatındaki yüzde 166’lık yükseliş kültür ekonomisinin dışa bağımlı hale geldiğini gösteriyor. Toplam kültür harcamalarının yarıya yakınını oluşturan genel devlet harcamaları, 2024’te yüzde 76,1 artarak 200,3 milyar TL’ye yükseldi. Devlet kültür yatırımlarının üçte ikisi merkezi yönetim bütçesinden karşılanırken, en yüksek payı yüzde 17,7 ile kültürel miras harcamaları aldı. Müze, ören yeri ve kültürel koruma alanlarına yapılan bu yatırımlar, kültür bütçesinin ağırlıklı yönünü oluşturdu.
FİYATLAR ARTTI
Hanehalkı kültür harcamaları ise bir yılda yüzde 91,5 arttı. Harcama türlerine göre hanehalkı kültür harcamalarında kitaplar, kırtasiye ve çizim malzemeleri, ses alma, kayıt etme ses ve resim kopyalama ile ilgili ekipmanlara yapılan harcamalarda düşüşler dikkat çekti. Bilgi işleme ekipmanları yüzde 25, kültürel hizmetler yüzde 24,3, kitaplar ise yüzde 18,1 oldu. Veriler, kültür harcamasındaki bu artışın kültürel katılımın yükselmesinden ziyade fiyat artışlarından kaynaklandığını gösterdi. Dış ticaret kalemleri ise kültür alanındaki kırılganlığı gözler önüne serdi. Kültürel mal ihracatı yüzde 8,1 artarak 9,8 milyar dolar olurken, ithalat yüzde 166 artışla 7,3 milyar dolara yükseldi.
∗∗∗
ASIL SORUN BÜTÇE AYRILMAMASI
Tekin Yayınevi’nin Genel Yayın Koordinatörü Elif Akkaya, TÜİK’in verilerine ilişkin BirGün’e konuştu. Akkaya, kültür harcamalarındaki azalışın ekonomik buhrandan kaynaklandığını belirtti. Yayınevlerinin dahi zor ayakta kaldığını kaydeden Akkaya, okuyucuların kitaba erişiminin neredeyse son bulduğunu söyledi. Akkaya, ‘‘Türkiye’de kültür-sanat ve kitap harcamaları hiçbir dönemde yüksek olmadı; bugün tutarlardaki artış da sadece enflasyonun sonucu. Konser biletleri 2 bin 500 liraya, kitaplar 700–800 liraya çıkınca toplam harcama büyük görünse de kültür-sanatın payı hâlâ yüzde 1’in altında. Asıl sorun, bu alandaki yapısal yoksunluk ve devletin kültüre yatırım yapmaması’’ dedi. Kütüphane, erişim, öğrenciye kitap ulaştırma gibi bir politika olmadığı için insanların ihtiyaçlarını kendi bütçeleriyle karşılamaya çalıştıklarını aktaran Akkaya, döviz artışının tüm üretim maliyetlerini de katladığının altını çizdi. Akkaya, özetle şunları söyledi: ‘‘Yayınevleri ve tiyatrolar riskleri tek başına taşıyor; devletten herhangi bir destek yok. Ekonomik kriz kültürel üretimi tamamen daraltmış durumda. Kitabevlerinin yarıdan fazlası kapandı. Dijital satış artıyor gibi görünse de bu düşüşü açıklamıyor; 10–15 yıl önce de internetten kitap satılıyordu. İnsanlar artık 500–600 liralık tek bir kitap alabiliyor. Öğrenciler bile kitabevlerine neredeyse uğramıyor; ikinci el kitap talebi arttı. 590 sayfalık bir kitabın birim maliyeti bugün 180 lira. Bin adet basıldığında yalnızca baskı için 180 bin lira gerekiyor; üstüne yüzde 50 dağıtım payı, işletme giderleri, vergi, kira, maaşlar eklenince yayınevlerinin ayakta kalması zorlaşıyor. Büyük yayınevleri bile küçülüyor, çeviri sayısı azalıyor. Ekonomik kriz sürdükçe kültürel üretimdeki çoraklaşma daha da derinleşecek.”
