Bilge Su YILDIRIM
Ülkenin ihracatta küresel pazarın ilk sıralarında olduğu ürünlerin başında gelen pamukta yerli üretim hızla azalıyor.
İthalatı teşvik eden sermaye yanlısı politikalar, ekonomik krizle beraber hızla yükselen girdi maliyetleri ile giderleri karşılamaya dahi yetmeyen alım fiyatları, iklim krizine bağlı oluşan kuraklık ve talan edilen tarım arazileri, çiftçileri pamuk üretiminden koparıyor.
ÜRETİMDE 4’TE BİR DÜŞÜŞ TAHMİN EDİLİYOR
Tarım ve Orman Bakanlığı’nın önceki gün açıkladığı 2025 Bitkisel Üretim 2. Tahmini verileri, pamuk üretimindeki krizin boyutlarını bir kez daha ortaya koydu. Tahminde pamuk, en çok üretimin düşeceği ürünlerden biri oldu. 2025’te üretimin, 2024’e göre yüzde 13,7 oranında azalacağı yönünde görüş bildirildi. 2024’te 2 milyon 243 bin ton üretilen pamuğun 2025’teki toplam üretim miktarının 1 milyon 935 tona gerileceği öngörüldü. ABD Tarım Bakanlığı (USDA) “Türkiye Pamuk ve Ürünleri Güncellemesi” raporunda ise üretimdeki düşüş oranının yüzde 19 olacağı tahmin edildi. Tahmine göre pamuk ekim alanı geçen yıla göre yüzde 15 oranında azalarak 395 bin hektara gerileyecek, üretim miktarı ise geçen yıla göre 160 bin ton düşüşle 700 bin ton olarak gerçekleşecek.
Üretim alanlarının yıllar içinde giderek azalması de üretimde düşüş yaratan bir diğer etken oldu. Tarım alanlarının hızla yapılaşmaya açılması pamuk tarlalarının da yok edilmesine sebep oldu. Tarım ve Orman Bakanlığı’nın 1 Ağustos’ta yayınladığı 2024 Pamuk Raporu’na göre 2023/2024 sezonunda yurt genelinde pamuk ekim alanlarında yüzde 17 oranında azalma yaşandı. Bu azalmadan, özellikle ‘pamuğun anayurdu’ olarak anılan Çukurova etkilendi. 2022/2023 sezonunda yurt genelinde 573 bin 161 hektarlık pamuk ekim alanları 2023/2024 sezonunda 477 bin 438 hektara geriledi. 2024-2025 sezonuna gelindiğinde ise üretim alanları 465 bin hektara düştü.
DESTEK ÇİFTÇİYE DEĞİL FABRİKATÖRE
İthalatı teşvik eden sermaye yanlısı politikaların yerli üretimde yarattığı düşüş ise alarm veren boyutlara ulaştı. USDA raporunda Türkiye’nin 2025/2026 sezonu lif pamuk üretiminin 700 bin ton, ithalatının ise 825 bin ton olacağı tahmin edildi. Bu rakam, 2024/2025 sezonu pamuk ithalat tahmininden yüzde 12 daha düşük olarak seyretti. TÜİK’in istatistiklerine göre ise ülkedeki pamuk ithalatı, 2023/2024 sezonunun ilk 11 ayında 874 bin 831 ton olarak önceki sezonun aynı dönemine göre yüzde 27 arttı.
ÜRETİCİLERİN %80’İ ‘SENEYE EKMEM’ DİYOR
Üretim alanları yapılaşma talanıyla daralıp devlet desteği ithalata yönelirken pamuk üretimine bir darbeyi de açıklanan alım fiyatları vurdu. Çukurova Pamuk, Yerfıstığı ve Yağlı Tohumlar Tarım Satış Kooperatifleri Birliği (Çukobirlik), 2025-2026 sezonu için alım fiyatlarını kilogram başına 44 randıman 31 TL olarak belirledi. Pamuk üreticileri, kilogram başına 40 liranın üstünde bir fiyat verilmesinin şart olduğunu söyleyerek fiyata tepki gösterdi.
Urfa’da pamuk üreticiliği yapan ziraat mühendisi Abdullah Tutuş, üretimdeki krizi BirGün’e değerlendirdi. Üreticinin düşük alım fiyatlarıyla ezdirildiğini söyleyen Tutuş, şunları söyledi: “Bir dekar ekim alanı fiyatı 12 ila 15 bin lira arasında değişiyor. Hasat edilen pamukları fabrikalara verdiğimizde biz üreticilerin eline geçen ortalama fiyat ton başı 27 bin lira civarında oluyor. Ürünü fabrikaya satarken teslimatı da bize yük ediyorlar, kamyon başına 4 bin lira kadar teslimat ücreti ödüyoruz. Çukobirlik’in açıkladığı alım fiyatı ise çok düşük. Bir dönüm pamuğun çiftçiye maliyeti 44-45 lira civarı olurken Çukobirlik’in açıkladığı fiyat 31 lira. Ziraat mühendisi olarak beraber çalıştığım çiftçilerin yüzde 80’i seneye pamuk ekemeyeceğini ifade ediyor.”
İthalata dönük teşviklerin yerli üretimi adeta öksüz bıraktığına değinen Tutuş, sözlerini şöyle sürdürdü: “Her ülke önce kendi ürettiği ürünü kullanır, bittiğinde açık oluşursa dışarıdan ithal eder. Bizde süreç tersine işletiliyor. Daha kendi ürünümüzü almadan ithal pamuk sokuyoruz ülkeye. Bu pamuklar Hindistan, Bangladeş gibi girdi maliyetlerinin düşük olduğu ülkelerden getiriliyor, yani fabrikatörler daha az alım fiyatı ödüyor. Biz de fabrikatörlerin çıkarı uğruna kendi üretimimizi yerle bir ediyoruz. Urfa’da pamuk üretimi yarıya indi. Burası ülkenin pamuk ihtiyacının yüzde 47’sini tek başına karşılayan bir kent üstelik. Çiftçi 6 ay pamuk yetiştirmek için emek verir, hasattan sonraki 6 ay da pamuktan aldığı parayla geçinir. Ellerine para geçmeyince bu insanlar nasıl geçinecek? Ülkedeki tarım politikasının acilen yeniden düzenlenmesi lazım. Gün geçtikçe batıyoruz, eksilen ise milli sermayeden oluyor.”
***
• Uluslararası Pamuk Danışma Komitesi’nin (ICAC) tahminlerine göre ülkedeki pamuk ekim alanları 430 bin hektara gerileyecek,
• Üretim 780 bin tona düşecek, ithalat ise 1 milyon ton seviyesine yaklaşacak.
• Pamuk ekim alanları Çukurova’da yüzde 27,
• Güneydoğu Anadolu’da yüzde 16,
• Ege’de yüzde 10
• Antalya’da yüzde 20 oranında azaldı.
• Türkiye pamuk üretiminde dünyada 7’nci, ithalatta ise 4’üncü sırada.
