Nurhayat TALAY
Yazın sona erip sonbaharı selamladığımız bu günlerde, Akdeniz’in altın rengi güneşinde olgunlaşan domatesler, Türk mutfağının vazgeçilmezi kışlık salça, domates püresi ve güzelce kavanozlanan konservelerin ana hammaddesi oluyor.
Son domateslerin incecik kabuğuna dokunduğumuz şu günlerde, her evde mutfaklar sanki domates kokusuyla yıkanıyor; salçalar kaynarken çocukluk anıları ve komşu sohbetleri de bu günlere eşlik ediyor.
Son yıllardaki Ege bölgesinde domates üretimine baktığımızda 2023 yılında bu oran biraz düştü; üretim payı yüzde 18,2 olarak açıklandı. Türkiye genelinde 2023 üretimi yaklaşık 13,3 milyon ton seviyesindeydi.
2024 yılı; Egeliler için güzel bir tablo oluşturdu. Ege’de yaklaşık 3,3 milyon ton domates üretildi. Akdeniz bölgesi yaklaşık 4 milyon tonla liderliği korurken, Ege ikinci büyük üretici bölge olarak öne çıktı.
Bu veriler ışığında, Ege domates üretiminin Türkiye’deki önemli konumunu koruduğunu ancak payının bir miktar azaldığını söyleyebiliriz.
Domates fiyatları hem kaliteye hem kategoriye göre ciddi farklılıklar gösteriyor. Çanakkale ya da Rio domatesi en çok tercih edilen kışlık domates hazırlığı malzemesi. Kilosu 8 lira ve 15 lira arasında tezgâhlarda yerini alıyor. Bazı marketlerde 20 liraya kadar fiyat etiketi dikkati çekiyor. Mutfak pencerelerinden yayılan o keskin, tatlı, ferahlatıcı koku… Kış için hazırlıklar başlasın, çünkü tencerelerde salçalar kaynamalı, kavanozlar sıraya dizilmeli.
Ege, domates üretiminin önemli aktörlerinden. 2024’te 3,3 milyon ton üretim ile Akdeniz’in hemen ardından ikinci sırada yer aldı. Geçen yılki düşüşten sonra bu toparlanma, tarımsal verimliliğin ve üretimin sürekliliğinin bir göstergesi.
Haziran 2025’te arz ciddi oranda artarken fiyatlar da yükseldi; bu, tüketim talebinin güçlü olduğunun habercisi. Temmuz ayında az bir miktar düşüş olmasına rağmen fiyatlar yine de yıllık bazda yüksek. Kilosu 15-20 liradan salçalık domates almak yerine, tarla temelli ya da yerel pazar fırsatlarını değerlendirmek akıllıca. Yerli ve salçalık domatesler hem lezzeti hem de dayanıklılığıyla öne çıkıyor.
ÇEŞİTLİ YÖNTEMLER
Egeli kadınlar kışlık domates hazırlıklarını çok çeşitli yöntemlerle yapıyor. Küçük parçalara doğranıp tuzla pişirilerek kavanozlarda vakumlanarak hazırlanan konserve domates en çok yapılanı. Salça hazırlamak biraz daha zor olduğu ve hazırlanacak yer sorunu nedeniyle şehirlerde daha az tercih ediliyor. Püre haline getirilip tuzla pişirilen ve soda şişelerine doldurulup gazoz kapağı ile tek kullanımlı haline getirilen pratik yöntem son yılların gözdesi oldu. Büyüklerimizden kalan parça domatesleri aspirinin koruyuculuğu ile saklama yöntemi olan “ilaçlı domates” ise artık unutulmaya yüz tuttu.
Derin donduruculara ise domatesler ya bütün ya da dilimlenip vakumlanarak koyuluyor ve bütün kış yemeklere lezzet katıyor. Domates reçeli, domates turşusu da ilgi gören ve kış sofralarına renk katan çeşitler arasında yer alıyor. Ninelerimizin dediği gibi kilerini yazdan dolduran kışı kolay geçirir.
