Devalüasyon, bir ülkenin para biriminin yabancı para birimleri karşısında resmî olarak değerinin düşürülmesi anlamına gelir.
Devlet, bu kararla ulusal paranın döviz cinsinden değerini azaltarak ihracatı teşvik etmeyi, ithalatı sınırlamayı ve ekonomik dengeyi yeniden sağlamayı hedefler.
Genellikle ekonomik kriz, cari açık veya döviz rezervi yetersizliği gibi durumlarda başvurulan bir para politikası aracıdır.
DEVALÜASYON NE ZAMAN VE NEDEN YAPILIR?
Bir ülke, parasının dış değerini düşürme kararı genellikle şu koşullarda alır:
- Dış ticaret açığı artmışsa
- İthalat ihracattan fazla hale gelmişse
- Döviz rezervleri azalmışsa
- Yerli para aşırı değerli hale gelmişse
- Ekonomik büyüme yavaşlamış ve rekabet gücü düşmüşse
Bu durumlarda hükümet, ulusal para birimini ucuzlatarak dış pazarlarda rekabet avantajı yaratmak ister.
Amaç, ihracatı artırarak ülkeye döviz girişini sağlamak ve dış ticaret dengesini iyileştirmektir.
DEVALÜASYON NASIL YAPILIR?
Devalüasyon, sabit kur rejiminde uygulanan bir para politikası aracıdır.
Merkez Bankası veya ekonomi yönetimi, yerel paranın yabancı para karşısındaki resmî kurunu düşürür.
Örneğin, 1 ABD doları 30 TL iken %20 devalüasyon kararı alınırsa, yeni kur 1 dolar = 36 TL olur.
Bu durumda, ülke parası yüzde 20 oranında değer kaybetmiş sayılır.
Serbest kur rejiminde ise devalüasyon kavramı doğrudan kullanılmaz; kur, piyasa koşullarına göre değer kaybı (depreciation) yaşar.
DEVALÜASYON OLURSA NE OLUR?
Devalüasyonun ekonomide hem olumlu hem de olumsuz sonuçları vardır.
Olumlu Etkiler:
- İhracat artar: Yerli mallar yabancılar için ucuzlar, dış satışlar canlanır.
- İthalat azalır: İthal ürünlerin fiyatı artar, yerli üretim tercih edilir.
- Cari açık azalabilir: Döviz girişi artar, döviz çıkışı azalır.
- Turizm gelirleri yükselir: Ülke yabancı turistler için daha ucuz hale gelir.
Olumsuz Etkiler:
- Enflasyon yükselir: İthal ürünler pahalanır, üretim maliyetleri artar.
- Satın alma gücü düşer: Vatandaşlar aynı parayla daha az mal alabilir.
- Borç yükü artar: Döviz cinsinden borçlar yerli para bazında yükselir.
- Ekonomik güven azalabilir: Fiyat istikrarı bozulduğunda yatırım ortamı zayıflar.
DEVALÜASYON VE ENFLASYON ARASINDAKİ FARK
Kavram Tanım Sonuç Devalüasyon Devletin ulusal para biriminin değerini yabancı paralar karşısında düşürmesidir. Döviz kuru yükselir, ithalat pahalanır. Enflasyon Mal ve hizmet fiyatlarının genel düzeyde artmasıdır. Satın alma gücü düşer.
Devalüasyon genellikle enflasyonu tetikler çünkü ithalat maliyetleri yükselir ve bu durum ürün fiyatlarına yansır.
TÜRKİYE’DE DEVALÜASYON ÖRNEKLERİ
Türkiye, ekonomik tarihi boyunca birden fazla kez devalüasyon kararı almıştır:
- 1946: 1 ABD doları = 2,8 TL
- 1958: 1 ABD doları = 9 TL
- 1970: TL, %66 oranında değer kaybetti
- 2001: Türk Lirası serbest bırakıldı ve hızlı değer kaybı yaşandı
Bu kararların ortak amacı, ihracatı artırmak ve ekonomik istikrarı sağlamak olsa da, her dönemde enflasyon artışı ve gelir kaybı yaşanmıştır.
DEVALÜASYON VE REVALÜASYON ARASINDAKİ FARK
Devalüasyonun zıttı revalüasyondur.
- Devalüasyon: Paranın değerini düşürmek
- Revalüasyon: Paranın değerini yükseltmek
Revalüasyon, döviz rezervleri güçlü olan ülkelerde uygulanır ve ithalatı ucuzlatmak, fiyat istikrarını korumak amacıyla yapılır.
DEVALÜASYONUN EKONOMİYE UZUN VADELİ ETKİLERİ
- Kısa vadede: İhracat artar, döviz girişi yükselir.
- Orta vadede: Enflasyonist baskılar oluşur, ithalat maliyetleri artar.
- Uzun vadede: Ücretlerin reel değeri düşebilir, ekonomik istikrar zayıflayabilir.
Kalıcı çözüm, sadece para birimini ucuzlatmak değil; üretim kapasitesini artırmak, teknolojiyi geliştirmek ve ihracat çeşitliliğini sağlamaktır.
SIK SORULAN SORULAR
Devalüasyon nedir?
Bir ülkenin para biriminin diğer yabancı paralar karşısında resmî değerinin düşürülmesidir.
Devalüasyon olursa ne olur?
İhracat artar, ithalat azalır, ancak enflasyon ve yaşam maliyetleri yükselir.
Devalüasyon kimleri etkiler?
İthalat yapan firmaları, borçlu şirketleri ve sabit gelirli vatandaşları olumsuz etkiler.
Devalüasyon neden yapılır?
Döviz açığını azaltmak, ihracatı teşvik etmek ve ekonomiyi dengelemek amacıyla yapılır.
Devalüasyon enflasyonu artırır mı?
Evet. İthal ürünlerin fiyatı yükseldiği için genel fiyat seviyeleri artar.
DEVALÜASYON EKONOMİK BİR ARAÇTIR
Sonuç olarak, devalüasyon, bir ülkenin para biriminin değerini düşürerek dış ticaret dengesini sağlamaya yönelik bir araçtır.
Doğru zamanda ve dengeli biçimde uygulandığında ihracatı artırabilir, ekonomiye geçici bir nefes aldırabilir.
Ancak uzun vadede enflasyon, gelir kaybı ve fiyat istikrarsızlığı gibi sonuçlara yol açabilir.
Ekonomik istikrarın kalıcı hale gelmesi için, para politikasının yanında üretim, yatırım ve istihdam politikalarının da güçlü biçimde desteklenmesi gerekir.
