Yazar tarafından tasarlandı
Bir taksi durağından beynin derinliklerine
Çocukken en sevdiğim dizilerden bir tanesi Akasya Durağı’ydı. Her denk gelişimde sıkılmadan izler ve keyif alırdım. Halen daha kahvaltılarımın vazgeçilmezidir.
Geçen günlerde yine izlerken bir şey fark ettim. Sinan karakterini bilirsiniz. Sürekli insanları dolandırmaya çalışır, para hırsı yüksektir ve bir o kadar da eğlenceli bir karakterdir.
“Bu Sinan karakteri” dedim “tamamıyla dopaminsel bir karakter.” Yani ne kadar para kazanırsa kazansın yetmiyor veya ne kadar kadınla tanışırsa tanışsın yetmiyor.
Buradan hareketle diğer karakterleri de bu açıdan değerlendirdim. Nuri Baba mesela? Durağın en sakin, kararlı ve akılcı adamı. Bütün bu kavramlarda beni prefrontal kortekse götürdü.
Bütün bu düşünceler zihnimde yankılanırken bunları bir yazıya dökmek istedim ve şu an okumuş olduğunuz yazı ortaya çıktı.
Yazıya başlamadan önce sizlere yazının işleyişini anlatacağım.
Toplamda 4 ana karakter işlenecek:
- Nuri Baba
- Osman
- Ali Kemal
- Seyit
- Sinan
Her bir karakteri ise 4 aşamada inceleyeceğiz.
- Kısa karakter tanımı.
- Davranış örneği
- Nörolojik açıklama
- Sonuç
İlk önce patrondan başlıyoruz.
Nuri Baba
Nuri baba durağın sahibi. Sakin bir adam. Kriz anlarında verdiği mantıklı kararlarla çok kez durağın övgüsünü üzerine toplar. Aynı zamanda anlayışlı ve empati sahibidir. Tam bir baba figürüdür.
Nörolojik bakımdan Nuri Baba aktif prefrontal korteks ile öne çıkar. Bu korteks mantıklı kararlar verme, planlama ve sabır gibi alanlarla ilişkilidir.
Aynı zamanda Anterior Singulat Korteks açısından da ele alınabilir. Bu korteks ise sorun çözme, duygusal empati gibi konuları kapsar. Nuri baba bu özellikleriyle de çok kez gündeme gelir.
Ayrıca Nuri Baba’nın amigdala’sı da yani duygu merkezi de yine aynı şekilde dengeli ve kontrollü.
Nuri Baba ayrıca büyük bir kaosu dindirebilecek yapıya ve nörolojik sisteme de sahiptir, ki zaten bu yüzden de durağın sahibidir.
Bütün bu yorumları daha iyi anlamak için aşağıdaki videonun 00:32 ile 03:30 dakikaları arasını izleyebilirsiniz:
Çok gelen telefon faturasından ötürü duygusal olarak çeşitli çıkışlar yapan Nuri Baba hemen ardından sorun çözücü tavrına geri dönüyor ve bir anlık yükselen amigdala aktivitesi yerini prefrontal kortekse bırakıyor.
Osman
Osman durağın öfkeli, sert ama bir o kadar da naif karakteridir. Hafiften narsisistik eğilimler de gösterebiliyor.
Osman abi çoğu zaman ani çıkışlar ve öfkesiyle gerek durağa gerekse ailesine zor anlar yaşatmaktadır. Bu öfke patlamaları Osman’daki dengesiz prefrontal kortekse işaret etmektedir.
Ayrıca Osman’ın Sinan’ın manipülatif fikir ve düşüncelerine çok kolay kapılması da yine aynı şekilde zayıf prefrontal kortekse işaret etmektedir. Çünkü ani duygularla hareket edilmektedir.
Yani Nuri Baba’da gördüğümüz dengeli duygu durumu ve rasyonel karar verme yetisi Osman’da tam tersi bir şekilde işlenmekte aslında.
Bu öfke patlamalarını Amigdala ile de yorumlayabiliriz. Öfke patlaması alışkanlığı Amigdala’nın beyinde çok aktif olduğu anlamına gelmektedir.
Osman karakteri zaman zamansa cimrilikle gündeme gelen de bir karakter.
Cimrilikte ise konu bazal gangliyon olabilir. Bu yapı alışkanlık ve ödül sisteminde rol oynar. Cimrilik bu senaryoda bir tür takıntılı davranış alışkanlığıdır. Osman parayı tutmanın harcamaktan daha ödüllendirici bir davranış kalıbı olduğunu içselleştirmiştir.
Aşağıdaki videodan Osman karakterini daha iyi anlayabilirsiniz:
Seyit
Seyit durağın nispeten aklıselim adamların bir tanesidir. Türkücülüğü ile durağa eğlence, çözüm odaklı yapısıyla da adeta ortamın aranan adamı olmaktadır.
Seyit dizide birçok kez Sinan ile farklı işbirliklerine girmiştir ama her defasında olayı sorgulayan bir yönü de vardır. Yani, Osman gibi dürtüsel bir karakter değildir.
Bu Seyit’teki prefrontal korteksin amigdala üzerine hafif baskın olmasıyla yorumlanabilir. Seyit’in bu tavırları, duyguların bastırılması değil, duygularla işbirliği içinde bir rasyonellik olduğunu gösterir. Tam tersi bir durum zaten Osman gibi bir karakteri ortaya çıkaracaktır.
Bir başka bakımdan Seyit keyifçiliğiyle de bilinen bir isim. Türkü söyler ve bağlama çalar. Bu açıdan Seyit’te pozitif yönde bir amigdala gelişimi gözlemleyebiliriz. Ancak bu gelişim kontrolsüz bir şekilde değil gayet dengeli bir şekilde düzenleniyor.
En nihayetinde Seyit’in en temel gücü beyin kimyasında gözlemlenen dengedir.
Ali Kemal
Ali Kemal durağın çaycısıdır.
Ali Kemal denince herhalde hepimizin aklına aynı şeyler geliyor: dürtüsellik, zayıflık ve statü arayışı.
Ali Kemal’de bariz bir prefrontal korteks sorunu vardır. Mantıklı kararlar verme, planlama ve düşünme gibi olaylardan uzaktır. Anlık dürtülerle hareket eder ve çoğu zaman sonucunu düşünmez.
Mesela Ali Kemal en sık, kriz anlarında olayı hemen yaymasıyla karşımıza çıkar.
Bu davranış biçimi aslında bir nevi beyinde ödül döngüsü yaratmaktır. Sorunu çözüme kavuşturmak ya da kavuşturmaya giden yolları açmak onun için bir nevi duygusal rahatlama ve tatmin hissi doğuruyor. Bu da çaycı statüsünü tam olarak benimsemediğini, sürekli önemli karakter olma isteğini tekrardan gösteriyor.
Daha da derine inersek Ali Kemal’de düşük aktivitede çalışan dorsolateral prefrontal korteks vardır. Bu bölgenin aktifsizliği anlık dürtüsel hareketlere yol açabilir.
Yani Ali Kemal’in eşitsizliği basittir: Duygular (amigdala) > mantıksallık (prefrontal korteks).
Mesela Osman karakterinde de aynı eşitsizliği yorumladık hemen hemen ama tabii ki çeşitli faktörler (psikoloji, çevre, maddiyat vb.) ikisini farklı kılmaktadır.
Yine aşağıdaki videodan Ali Kemal karakterini daha net gözlemleyebiliriz.
Sinan
Geldik bölüm sonu canavarına.
Sinan durağın çapkın, hırslı, kurnaz ve dolandırıcı rolündedir.
İlk olarak Sinan kadınlara düşkün bir isimdir. Bu alışkanlığı onun dürtüsel bir insan olduğunu doğrulamaktadır. Buradan hareketle eşi Gülbin ile artık aşk bakımından bir bağları kalmamıştır çünkü Sinan artık aşağıdan yukarıya adeta bir dopamin şöleni haline gelmiştir.
Gülbin sıkıcı gelmektedir çünkü beyin her zaman daha iyisini istemektedir. “Daha iyi” kavramı da bizi tabii ki dopamin kavramına yönlendirmektedir.
Başka bir açıdan ise Sinan’ın her zaman para hırsı üzerine kurulu bir bakışı vardır. Para için her şeyi yapabilecek konumdadır.
Sinan’ın bu dolandırıcılık eğilimi ve empatisizliği anterior singulat korteks gibi alanlardaki işlevsizliğini de gösterir. Bu alan empati ve duygu gibi alanlarla ilişkilidir.
Sinan’ın dürtüselliği ise bizi aşırı amigdala kullanımı ve kötüye odaklı prefrontal korteks sonucuna götürmektedir.
Kötüye odaklı prefrontal korteks dememin sebebi şu:
Sinan aslında planlıdır; bu, dorsolateral prefrontal korteksin aktif olduğunu gösterir. Ancak bu aktivite, etik süzgeçten (ventromedial prefrontal korteks) geçmez. Yani beyin ‘nasıl yapılır’ sorusuna odaklanır ve ‘yapmalı mıyım’ sorusunu atlar.
Yani ortada detaylı bir korteks kullanımı var ama ciddi boyutta kişisel çıkarlar üzerine kurulu.
Sinan ayrıca bağımlı bir insandır. Bağımlı olduğu şey ise manipüle etmek ve kandırmaktır. Bu manipüle davranışlarının ötesinde ventral tegmental alan vardır. Bu alan dopamin üretim merkezi olarak geçer.
Özetle Sinan karakterinin aşırı dürtüsel, odaklı prefrontal korteks ve aktif bir ventral tegmental alana sahip bir karakter olduğu söylenebilir.
Böyle bir karakterinde seyirci üzerindeki etkisi, akılda kalıcılığı ve oyunculuğu gayet iyi seviyededir.
Sonuç
Akasya Durağı aslında bir taksi durağından çok daha fazlasıydı; bir beynin içiydi.
Her karakter beynimizin farklı bir bölgesine denk düşüyordu: Nuri Baba aklın sesi, Osman öfkenin kıvılcımı, Seyit duyguların dengesi, Ali Kemal sinir ağının aracı sinapsı, Sinan ise dopaminin karanlık cazibesi.
Bu yüzden hâlâ izlerken eğleniyoruz çünkü o durakta her birimizden bir parça var.
Yani belki de Akasya Durağı’nı bu kadar unutulmaz kılan şey, insan beyninin ta kendisini bu kadar doğal bir biçimde oynamasıydı.
❓Bu yazıyla ilgili soruların, görüşlerin veya eklemek istediklerin varsa ister herkese açık yorum, istersen özel yorum (sadece benim görebileceğim) bırakabilirsin.
⚡Benimle âlâkalı bütün linklere ulaşmak ve benimle iletişime geçmek için buraya tıklayabilirsin.
📩Yeni yazı yayınladığımda bildirim almak için buraya tıklayarak e-posta bültenime kayıt olabilirsin.
🖋️Bütün yazılarıma kategorileştirilmiş bir şekilde ulaşmak için bu yazıya göz atabilirsin:
İşte, ilk durak.
Akasya Durağı’nın Nörolojik Haritası: Karakterlere Yakından Bir Bakış was originally published in Türkiye Yayını on Medium, where people are continuing the conversation by highlighting and responding to this story.
