The Economist 2026 Kapak Fotoğrafı. Kaynak.
Son bir ayda bu üç büyükler hakkında saygın platformlarda o kadar çok makaleye denk geldim ki, bir yandan sevindirici bir yandan üzücü bir motivasyonla bu yazıyı yazmaya karar verdim.
Aslında bu başlıkların her biri konusunda yıllardır pek çok önemli düşünür ve yazar bizi ciddiyetle uyarıyor. Şaşırtıcı olmayan bir şekilde, bu üç alan sık sık yüzyılın en büyük sorunları olarak adlandırılıyor. Ancak, Kasım 2025 itibarıyla farklı platformlarda yayımlanan veriler ve açıklamalar, bu krizlerin üçünde de hedeflerin oldukça gerisinde kaldığımızı gösteriyor.
1. İklim Krizi
Mirasyedi kuşaklar olarak yaşadığımız gezegenin kaynaklarını, eylemlerimizin sonuçları yüzümüze tokat gibi çarpana kadar son damlasına kadar acımasızca tüketiyoruz.
The Economist’in Birleşmiş Milletler Çevre Programı’a (UNEP) dayandırdığı bulguları, sanayi devrimi sonrası 1.5°C hedefinin artık ulaşılamaz olduğunu gösteriyor. Hatta bu eşiğin, hedeflenen tarihten 50+ yıl önce, önümüzdeki on yıl içinde aşılacağı tahmin ediliyor.
Bir sonraki hedef ise 2.0°C. Zararsız görünüyor, ancak aradaki 0.5 derecenin önemi başka hiçbir yerde olmadığı kadar büyük:
- Bitkilerin 2 kat daha fazlası yaşam alanlarının yarısını kaybedecek.
- Böceklerin 3 kat daha fazlası yaşam alanlarının yarısını kaybedecek.
- Mercan resifleri neredeyse tamamen yok olacak.
- Dünya nüfusunun %37’si, yani 2.6 kat daha fazla insan (1.5°C derece hedefine göre), her 5 yılda bir şiddetli sıcaklıklara maruz kalacak.
- Arktik’te deniz buzunun tamamen eridiği yazları, 100 yılda 1 kez yerine artık 10 yılda 1 kez yaşayacağız — yani 10 kat kötüleşmiş bir tablo.
Kaynak: climatecouncil.org
2. Küresel Eşitsizlik
Piketty, Milanovic, Stiglitz ve daha birçok isim, 40 yılı aşkın süredir bizi eşitsiz bir dünya içinde nelerin geleceği konusunda uyarıyordu. Küreselleşmenin ve tek kutuplu dünyanın kırk yılı geride kaldı ve artık onların söylediklerinin ne anlama geldiğini çok daha net görüyoruz.
Bugün, dünya nüfusunun %90’ı, yüksek gelir eşitsizliği olan ülkelerde yaşıyor. Servet eşitsizliği ise çok daha dramatik: 2000–2024 arasında yaratılan yeni servetin %41’i, en zengin %1’in elinde toplandı. Bu tablo sadece küresel ölçekte değil; ülkeler, bölgeler, hatta şirketler bünyesinde dahi her basamakta kendini tekrar ediyor.
Dahası, Stiglitz’in G20 zirvesinde yaptığı açıklamaya göre önümüzdeki on yılda 70 trilyon dolarlık servet miras yoluyla el değiştirecek ve eşitsizlik çok daha derine inecek.
Milli gelir içinde İş Gücü (Labour share) ile Sermaye (Capital Share) payının yıllara göre değişimi. Kaynak.
3. Yükselen Yapay Zeka Ekosistemi ve Bilişsel Obezite
Yapay zeka, bilgi toplama ve işleme alışkanlıklarımızı hızla dönüştürüyor.
Evet, bilgiye erişimi daha da demokratikleştiriyor; fakat aynı zamanda daha az insan bir mesele üzerine derin düşünmeye, kök nedenleri ayırt etmeye veya özgün fikir üretmeye çabalıyor. Eleştirel düşünme yerine, bilişsel obezite denen bir çukura doğru ilerliyoruz.
Bu arada Silikon Vadisi şirketleri, birbirini besleyen devasa bir sermaye döngüsü yaratarak trilyon dolarlık işlemlerle büyüyor. Gerçek ekonomik karşılıkları ise pek çok uzman tarafından sorgulanıyor; bazıları bu yapıyı açıkça bir finansal balon olarak nitelendiriyor.
Kaynak
2025 Kasım: 21. Yüzyılın Getirdiklerine Hazır Değiliz
Bugün itibarıyla, bu yüzyılın en kritik üç başlığı konusunda sınıfta kaldığımızı kabul ediyoruz.
Ancak, tarih bize gösterdi ki, sosyal bilimlerin de büyük sarsıntılar yaşandığında çoğu zaman ağır bedellerle olsa bile kendini yenilemek gibi bir huyu var.
Hatta bu kapsamda New York seçimlerinde yaşananlar, eşitsizlik söyleminin ne kadar geçerli olduğuna ve ekonomik gerçekliğin kimlik siyasetini yenerek politikanın merkezine döndüğüne dair küçük ama çok önemli bir işaretti.
Umarım iklim krizi ve yapay zeka konusunda ekonomik eşitsizlikte olduğu kadar gecikmeden; hâlâ bahçemizden, tarlamızdan mahsul alabilecek kadar toprak minerallerimiz ve çalışır durumda atletik beyinlerimiz varken harekete geçebiliriz.
…
Faydalı Linkler ve Referanslar:
İklim Krizi Üzerine:
Eşitsizlik Üzerine:
Yapay Zeka Üzerine:
21. Yüzyılın Üç Büyükleri: İklim Krizi, Eşitsizlik ve Yapay Zeka was originally published in Türkiye Yayını on Medium, where people are continuing the conversation by highlighting and responding to this story.
